Sự phán xét thông minh.
Ông At Tobary thuật lại là ông Zar ibnu Hubaisi có kể lại một việc do ông Aly ® giãi quyết như sau:
« Một hôm có hai người ngồi để chuẩn bị ăn bánh, ông A có năm cái bánh, còn ông B chỉ có ba cái bánh, bổng nhiên lúc đó có một người đi ngang qua (tạm gọi là ông C), sau khi cho salam xong thì hai người (ông A và ông B) mời ông C sẳn dịp nán lại dùng bữa với hai người, sau khi ăn xong thì ông C từ giả và đưa cho hai người (ông A và B) tám dirham và nói : - Hai người hãy chia nhau, đây là số tiền phần ăn của tôi, rồi ông C bỏ đi…
Người có 5 cái bánh (ông A) nói : - Ở đây có 8 dirham, phần tôi có 5 cái bánh thì tôi sẽ hưởng 5 dirham, còn anh chỉ có 3 cái bánh thì anh chỉ 3 dirham thôi. Nhưng ông B không bằng lòng đòi phải chia đôi. Sự tranh cải này đưa đến ông Aly (R) để giãi quyết.
Nghe qua sự việc, ông Aly (R) nói với ông B như sau: - Người bạn của anh có bánh nhiều hơn và đã chia cho anh 3 dirham nhưng anh lại không chịu, mà anh chỉ muốn chia đôi, tại sao ?
Người kia trả lời : - Tôi chỉ chấp nhận chia đôi mà thôi.
Ông Aly (R) trả lời: - Theo tôi thì đúng ra, anh chỉ nhận được 1 dirham mà thôi, còn người bạn kia sẽ hưởng tới 7 dirham.
Ông B nói: Subhanallah! Vinh Quang nơi Allah, làm sao tôi có thể chấp nhận được như vậy, tôi phải lấy phần đúng của tôi.
Ông Aly (R) giải thích: - Ở đây có 3 người thì một cái bánh chia ra làm 3 phần, 8 cái bánh thành 24 phần, ba người đã cùng ăn, tôi không biết ai ăn nhiều ăn ít nhưng tôi chia đều là: mỗi người ăn 8 phần, anh có ba cái bánh nên được chia ra 9 phần mà anh đã ăn 8 phần, có phải không? Người bạn của anh cũng ăn 8 phần trong khi đó anh ta có đến 15 phần, vậy thì anh ta còn lại 7 phần, còn anh còn lại chỉ có một phần. Cho nên người khách kia (ông C) ăn 7 phần của anh A và một phần của anh. Cho nên, anh chỉ hưởng được 1 dirham thôi còn lại 7 dirham cho bạn của anh có đúng không?
Sau khi nghe ông Aly ® phân tích thì ông B đành chấp nhận lấy 1 dirham thay vì lúc trước ông A đề nghị đưa cho 3 dirham ? Quả thật, đây là sự tinh tế thông minh tột bực trong việc phân xử của ông Aly (R). Ðó cũng chứng tỏ cho biết ông Aly ® rất giỏi về toán học.
Cách thức xử lý minh bạch của ông Aly (R)
Là điều kỳ dị trong chính trị xử lý của ông Aly (R), qua lời thuật lại của ông Abi Shaibah trong musnah của ông ta như sau: « Có hai người bắt một người đàn ông nọ đến trình với ông Aly (R) là ông ấy ăn cắp đồ của hai người. Khi nghe vậy ông Aly (R) giận dữ và hứa sẽ trừng phạt tối đa những người nào có tội, và cảnh cáo rằng nếu nhân chứng giả ông sẽ trừng trị khắc nghiệt hơn người ăn cắp. Sau đó, ông giữ người ăn cắp lại và nói với hai người kia đi về đi, ngày mai hãy đến trình diện để phán xét. Sáng hôm sau ông chờ mãi không thấy hai người kia đến, vì hai người kia là nhân chứng giả dối nên không dám ra mặt và rồi sự thật đã chứng minh nên ông Aly (R) thả người vô tội. Ðó cũng là một trong những sự thông minh chính trị trong cách phân xử của ông Aly (R) vậy ».
Ngoài sự thông minh, kiến thức bao la của ông ra, ông còn là một thi sĩ đã để lại nhiều bài thơ gương mẫu cho hậu thế về những tính kiên nhẫn, chịu đựng và cảnh giác về cuộc đời, hãy luôn nghĩ về đời sau vĩnh cửu hơn trên đời này.
Sự khiêm tốn và gương mẫu của ông Aly (R)
Sau đây là những lời nói quí báu của ông Aly (R) để lại cho hậu thế suy nghĩ và áp dụng:
1)- Có nhiều con cái và tiền bạc chưa chắc là điều tốt lành, hạnh phúc, điều tốt lành vững chắc là giàu có ở kiến thức và làm được việc tốt đẹp. Trên đời có hai hạng người rất tốt lành:
- Con người biết được mình sai hay vấp phải lỗi lầm và chấp nhận sửa sai, ăn năn hối cải.
- Con người chạy đua làm việc thiện tốt, không phải vì lợi ích mà trung trực vì Allah để được Ngài chấp nhận.
2)- Tôi rất sợ những người chạy đua theo dục vọng, và nuôi niềm tham vọng cao sang. Những người chạy đua theo dục vọng họ quên đi sự chân thật, còn người tham vọng thì quên đi Ngày Sau. Cuộc đời có phải tàn dần theo thời gian và ngày tàn (Ngày Sau) sắp tới không? Hãy tạo dựng hành trang cho Ngày sau, đừng tạo dựng cho cuộc đời này, bởi vì ngày hôm nay ta làm mà không nghĩ đến hậu quả, còn ngày Sau chỉ có hậu quả mà không có hành đạo.
3)- Ông Ibnu As Shaa'by thuật lại từ ông Aly (R) nói: « Hỡi các anh chị em hãy nghe lời khuyên của tôi dù trong trường hợp hay hoàn cảnh nào. Ðừng đặt hy vọng ngoại trừ ở nơi Allah duy nhất thôi, hãy cảnh giác lo sợ về những tội lỗi đã phạm phải, đừng mắc cỡ khi không biết thì phải học hỏi, cũng như đừng mắc cỡ khi được hỏi những điều gì không biết thì hãy nói 'tôi không biết'. Hãy biết rằng sự kiên nhẫn, nhịn nhục là niềm tin (iman) giống như cái đầu dính liền với thân xác, nếu thân xác không đầu thì có ích lợi gì!!! »
4)- Ông Kamil ibnu Ziyađah thuật lại, có lần ông Aly ibnu Abi Talib (R) cầm tay tôi và cùng nhau đi ra ngoài đồng trống, cách đó không xa có những ngôi mộ, chúng tôi cùng ngồi xuống và ông Aly (R) nói: -Trái tim (hay lòng) là kho chứa hay tồn trữ đồ, hãy chứa nó với những kiến thức hiểu biết. Bạn hãy học thuộc những lời khuyên của tôi như sau: Có ba loại người:
- A'lim (học giả) vì Allah hay có kiến thức chỉ vì Allah.
- Những ông thầy thành công trong cuộc đời dạy học và tạo được sự hữu ích của họ.
- Con người không có hiểu biết chỉ chạy theo sự ham muốn như luồng gió thổi đâu theo đó, không có một điểm để dựa vào. Sự hiểu biết hay kiến thức tốt lành hơn tiền bạc, kiến thức sẽ bảo vệ anh, còn anh thì bảo vệ được gia tài của anh, nhờ kiến thức mà anh biết cách làm việc, có tiền bạc mà không hiểu biết chỉ biết tiêu xài hoang phí, hiểu biết là điều khôn ngoan tinh tế, nhờ đó mà anh điều khiển được tiền bạc của anh, còn có tiền mà không hiểu biết thì đồng tiền sẽ sai khiến anh, những người thích học hỏi hiểu biết thì họ sẽ không sợ thiếu nợ, nhờ sự hiểu biết sẽ giúp chủ nhân trong cuộc đời họ và sẽ đem lại sự tốt lành sau khi họ chết. Tiền bạc có thể bị mất, nhưng chủ nhân của nó vẫn còn sống, ngược lại kiến thức sẽ tồn tại khi đời chưa tàn, dù chủ nhân có nhắm mắt nhưng hình ảnh, kiến thức của họ vẫn sống trong lòng của người ta...
5)- Ông Abu Arokah thuật lại: Tôi soly fajar chung với ông Aly (R) sau khi salam bên phải xong, ông ngồi đơ người một chỗ cho đến khi mặt trời sáng tỏ thấy bụi trên tường masjid, tay ông mở rộng ra và nói: - Tôi có cảm giác như trông thấy những bạn hữu của Rosul (saw), mà chưa bao giờ tôi thấy họ như hôm nay, đôi mắt đỏ trào lệ, hai chân run run vì họ thức suốt đêm đọc kinh và soly, hai chân của họ như đứng không vững tựa như những thân cây bị gió thổi ngả nghiêng theo chiều gió, nước mắt của họ trào đến ướt cả râu và áo. Trong lúc đó, thì những người khác họ ngủ suốt đêm như không có chuyện gì xảy ra. Sau đó ông đứng dậy và từ hôm đó tôi cảm thấy ông Aly (R) không vui vẻ mà mắt lúc nào cũng như rơi lệ cho đến khi ông bị Ibnu Muljam giết.
6)- Ông Aly (R) có nói: « Người hiểu biết trong sự hiểu biết chân chính không bao giờ khước từ những ân lộc của Allah, không bao giờ cho phép họ làm những điều tồi bại xấu xa, cũng không tự làm mất niềm tin nơi Allah, cũng như họ không bao giờ dùng hay giải thích kinh Qur’an theo ý tưởng riêng tư của họ, bởi vì không ích lợi cho những ai hành đạo mà không học hỏi, không kiến thức thì không hiểu biết được chân thật, nên họ không đọc cũng như không hiểu được lời phán của Allah trong thiên kinh Qur’an như thế nào ».
7)- Ông Ibnu Asa'khir thuật lại : « Có một người Do Thái đến hỏi ông Aly (R) với ý nghĩa: Thượng Ðế của chúng ta ra sao hay như thế nào? Sau khi nghe qua câu hỏi, mặt của ông Aly (R) liền thay đổi và nói: - Ngài không ra sao cả nhưng đã thành, Ngài đã hiện diện nhưng không như thế nào, Ngài đã có nhưng không biết như thế nào hay ra sao, Ngài đã có không trước cũng như không sau, đối với Ngài không có gì hay ai so sánh hay diễn tả được, vì Ngài là Ðấng Tuyệt Ðối trong tất cả ». Sau khi nghe qua, người Do Thái đó liền xin vào Islam.
8)- Ông Ibnu Asa'kir thuật lại từ ông Ukbah ibnu Abi As Sohba'u thuật lại: Sau khi ông Aly (R) bị ông Ibnu Muljam chém và bị thương nặng, ông Al Hassan con của ông Aly bước vào thăm, ông Aly (R) cầm tay con và nói: - Con hỡi, hãy nhớ tám điều sau.
Ông Al Hassan hỏi : - Thưa cha đó là điều gì?
Ông Aly (R) nói: - Hãy làm giàu với sự giàu có của sự hiểu biết ;
- Người nghèo nàn nhất là người thiếu hiểu biết nhất,
- Sự buồn phiền, bực bội chỉ là điều ngạc nhiên đến với mình, nên đừng chán chường và tức giận vì nó;
- Người hào phóng rộng rãi nhất là người có bản tính tốt nhất.
Sau đó ông Al Hassan hỏi : - Thưa cha còn bốn điều khác nữa là gì?
Ông Aly (R) nói: - Hãy cảnh giác với những người bạn ngu đần, họ muốn cho con tốt nhưng thật ra là điều không tốt;
- Hãy cảnh giác khi gặp những người nói láo, vì họ đến gần con nhưng họ lại xa con, và ngược lại họ thật xa nhưng lại rất gần con;
- Hãy cảnh giác với những người hà tiện, vì họ sẽ gần gũi con để thụ hưởng cho họ mà thôi;
- Hãy cảnh giác với những kẻ vô lương tâm vì họ bán con lúc nào con cũng không hay biết.
Ngoài những điều hữu ích trên, ông Aly (R) đã để lại không biết bao nhiêu điều hay ý tốt mà chúng ta cần tìm hiểu học hỏi thêm để làm người.
Sự khiêm tốt, cao thượng và bình dân của ông Aly (R)
1)- Ông Ibnu Az Zibah người azan (kêu gọi khi đến giờ solah) cho ông Aly (R) thuật lại : « Khi ông Aly (R) đến Al Kufah (Iraq), tôi được ông cử làm người azan và chăm lo ngân khố của quốc gia, sau khi tôi thu thập tiền bạc đầy đủ xong tôi báo cáo lên ông Aly (R) là kho bạc có rất nhiều tiền. Khi nghe vậy ông Aly (R) nói: - Allohu Akbar, rồi ông đứng dậy cùng tôi đến kho bạc, khi thấy có nhiều tiền như vậy ông Aly (R) nói với tôi: - Hỡi Ibnu Az Zibah hãy kêu gọi quần chúng Kufah đến đây để chia tiền cho họ. Sau đó tôi kêu gọi quần chúng đến và chia cho mọi người không còn lại một đồng bạc nào (không chừa đồng nào cho ông Aly và gia đình của ông). Sau khi phân chia xong, ông Aly (R) thở nhẹ một cái và soly hai rak'at để tạ ơn Allah.
2)- Có một người thuật lại : Khi ông đến làng Al Khurinak (ở Iraq) thì thấy ông Aly ® ngồi dưới cái liều rách tả tơi, người kia nói: - Thưa Amirur moaminine (Thủ lãnh của người muslim), Allah đã ban sự vinh quang phú quí cho dòng họ của ông, và ông cũng có phần trong sự hưởng thụ này, sao ông không hưởng nó?
Ông Aly (R) trả lời: - Wallohy 'thề với Allah' ta không đụng đến tiền bạc đó, những vật này ta mang nó từ nhà của ta hay từ Al Medinah đến.
3)- Ông Abi Soleh thuật lại là ông Mua'wiyah (R) nói với ông Ađ Ðoro ibnu Ðomir hãy diễn tả cho ông ta biết về bản tính của ông Aly (R). Sau đó ông diễn tả như sau: « Quả thật có Allah làm chứng, con người của ông Aly (R) không sao diễn tả cho đúng được, đây là một người rất đặc biệt, rất là mạnh mẽ, can đảm và gan dạ không ai bằng, ông nói chuyện một cách nhã nhặn và rõ ràng, khi ông xử lý việc gì thì rất công bằng, còn sự hiểu biết kiến thức thì bát ngát như biển cả, nói chuyện rất vững chắc, rõ ràng và mạch lạc, không đặt nặng việc đời mà khiêm tốn trong sự nghèo khó, ăn mặc rất giản dị và sạch sẽ, luôn nghĩ những việc xa xôi (tính xa), lúc nào cũng mở rộng bàn tay, nhưng lại khắt khe với bản thân, thích ăn mặc rộng rãi và không thích ăn những gì mềm dẻo. Quả thật ông Aly (R) như là người anh em của chúng tôi, khi chúng tôi cần hay mời là ông có mặt, và rất vui mừng hiếu khách khi chúng tôi viếng thăm, không khi nào từ chối khi ai cần. Ai ai trong chúng tôi điều quí trọng mà không khách sáo với nhau, cũng như không phân biệt giàu có nghèo nàn. Khi ông cuời trông thật tươi và đẹp, ông rất kính trọng những người có học thức, và thương yêu người nghèo, không bao giờ nuôi mộng cao cả trong lòng và luôn luôn bên cạnh người nghèo, yếu thế. Và tôi xin thề với Allah, có nhiều lúc chúng tôi bắt gặp ông Aly (R), thức suốt đêm soly. Khi đó, ai ai trong chúng tôi cũng cảm thấy như ông quên đi cuộc đời này, giống như ông đang sống ở thế giới khác vì sự chú tâm của ông khi đọc kinh Qur’an và khóc sướt mướt, khi lướt qua những dòng thiên kinh Qur’an run rẩy như người đang bị sợ hãi, đứng như không vững, râu của ông run run và nước mắt chảy ướt cả râu của ông, trông ông thật buồn như người quá đau khổ vậy, khi đó chúng tôi cảm nhận như nghe được lời than vãn của ông: « Ðời ơi hỡi đời! đừng quyến rũ ta, ta không thua ngươi đâu, vì ta biết chắc ba điều ở ngươi mà không bao giờ thay đổi được đó là: - Đời của ngươi rất ngắn ngủi; - cuộc sống của ngươi rất khổ cực; - sự lầm lẫn tội lỗi của ngươi quá nặng nề nên hãy bớt lại hành trang trên ngươi vì cuộc du hành sẽ dài và dài lắm, trên đường thật nhiều và thật nhiều chông gai cạm bẫy. Ôi cuộc đời của ta (ý nói đời sau sẽ dài và vất vả ngàn lần, nên hãy tạo dựng hành trang thật nhiều cho nó, chớ đừng ham cuộc đời ngắn của trần gian tạm thời này) ».
Sự nghiệp kholifah và cái chết của ông Aly (R)
Ông Aly ibnu Abi Talib (R) đã lên nhận lãnh trách nhiệm lãnh đạo Islam, trong lúc cộng đồng muslim đang bước vào thời kỳ gian nan khó khăn nhất từ sau khi Rosul (saw) từ thế.
Sau khi ông Osman ibnu Affan (R) đã bị ám sát được một ngày, thì sự náo loạn, bất an, chia rẽ trong cộng đồng đang bước vào giai đoạn phát động. Sự phẫn nộ và biến loạn, tình hình quá căng thẳng, nên tất cả những vị sohabah của Rosul (saw) có mặt tại Al Medinah đều bầu ông Aly (R) lên làm lãnh đạo cộng đồng, đó là vào những ngày cuối cùng còn lại của tháng Zul Hadjah năm 35 của niên lịch Hidry.
Ông Aly (R) vừa nhận chức không được bao lâu, thì nghe tin ông Talha cùng với ông Az Zubair (R) và có cả bà Aysah (thân mẫu của những người tin tưởng) cùng một toán người trực chỉ đi Al Bosoro để trả thù cho ông Osman (R), ông Aly (R) hay tin liền đem quân đuổi theo với mục đích tiếp ứng. Vì lý do hiểu lầm đó mà có trận chiến kịch liệt giữa anh em Muslim mang tên là « Al Jamal » đã mất đi cả ngàn người muslim là do những người chủ mưu xác hại ông Osman (R) mà ra, chứ bà Aysah (R) ra đi không phải với mục đích chống ông Aly (R). Người tính không qua Trời tính, nên đó cũng là bài học cho sau này vậy. Sau đó ông Aly (R) đã nhờ một số sohabah thân tín trong đó có hơn 30 phụ nữ giả dạng làm đàn ông đưa bà Aysah (R) trở về Al Medinah, trên đường về bà Aysah (R) rất bực bội vì sự việc này giống như Bà bị ép buộc với những quân lính hộ tống bà về. Nhưng khi về đến nơi, đoàn người mới ra mặt đến hỏi bà có bình yên không, lúc đó bà mới biết là đa số những người hộ tống là đàn bà nên bà thốt lên lời: - Xin tạ ơn Allah ta bình yên, Aly lúc nào cũng hào phóng và chu toàn.
Vào năm 37 của niên lịch Hidry, cuộc chiến vừa mới tạm yên thì lại được tin ông Mua'wiyah (R) đem quân cùng với những người từ Sham (Syria) hộ tống ông ta đến giao chiến với nhóm của ông Aly (R), hai bên giàn trận gươm đao sẳn sàng đang chờ lệnh tấn công của thủ lĩnh của họ, họ sẳn sàng chém giết lẫn nhau, dù là tất cả là anh em Muslim !!!
Phần đông nhận thấy cuộc đổ máu giữa huynh đệ Muslim thì không hay ho gì nên đa số từ chối chiến đấu và đòi phải phân giải bằng giải pháp chính trị hay đàm phán với nhau để tìm giải pháp và quyết định ai sẽ là người lãnh đạo tối cao duy nhất của Muslim.
Sau đó, hai bên đã thỏa thuận là một năm sau sẽ gặp nhau, ông Aly (R) sẽ gửi ông Musa Al Ash Ary (R) đến và bên Mua'wiyah (R) thì gửi ông Amru ibnu Al A'sy (R) và đoàn quân của ông Aly (R) phải quay về làng Az Rojah gần ranh giới Sham để chờ sự tuyển chọn của quần chúng, nhưng nơi đó lại có nhiều người thuộc nhóm phiến loạn Al Khowarid (là những người đã ra khỏi hàng ngũ với sự tuyên truyền là ông Aly (R) không phân xử giữa người muslim dựa theo thiên kinh Al Qur’an), nhưng ông Aly (R) vẫn nhịn nhục chịu đựng sự gây rối của nhóm này cho đến phân giải giữa hai bên xong việc.
Một năm sau, toàn thể tụ họp lại tại làng này (Az Rojah) để biểu quyết như hiệp định đã thỏa thuận, sứ giả hai bên đứng ra nói chuyện và bắt đầu là ông Musa Al Ash Ary (R) có mục đích là sẽ tước phế ba ông Aly (R), ông Amru ibnu al Asy và ông Mua'wiyah (R) sau đó người dân sẽ bầu thủ lĩnh mới.
Nhưng khi đến ông Amru nói chuyện thì ông không đề cập đến vấn đề tước phế mà tuyên bố chỉ định đích danh ông Mua'wiyah (R) lên làm thủ lĩnh, thế là đồng bọn của ông đồng loạt giơ tay đồng ý và hô hào kêu tên ông Mua'wiyah (R). Từ đó đôi bên chia rẽ mà ông Aly (R) chỉ còn lại những thân cận còn tôn kính ông là Kholifah trong sự chia ly phân tán của cộng đồng một cách đau buồn. Từ giờ phút đó, anh em Muslim tương tàn, sanh ra máu chãy đầu rơi, lịch sử Islam mang một thãm cảnh do sự an bài của Allah mà không một ai thay đổi hay đoán trước được, và từ đó Islam đã chia ra làm hai lãnh đạo của cộng đồng, mãi cho đến khi hai người con của ông Aly (R) lần lượt qua đời thì cuộc diện mới tạm yên và người dân mới bầu một vị lãnh tụ mới của Islam.
Trong nhóm ly khai « Al Khowarid » đã tổ chức một cuộc mưu sát ba người là : Ông Aly ®, Mua'wiyah ® và ông Amru ®. Những đêm cuối cùng của tháng Ramadan vào năm 40 của niên lịch Hidry, họ thường tổ chức thành ba toán nhỏ đi vào tư dinh của ông Aly theo ba ngã khác nhau để chờ thời cơ sẽ ám sát. Nhưng số mệnh do Allah đã định, cho nên hai người kia thoát nạn, còn ông Aly (R) thì bị gục ngã do một nhát kiếm bất thình lình của kẻ thù. Người lãnh trách nhiệm đi giết ông Aly (R) là ông Abdurrohman ibnu Muljam, cùng hai người khác, họ đi đến Kufah nơi tổng hành dinh của ông Aly (R). Sáng thứ sáu vào năm thứ 40 của niên lịch Hidry, như thường lệ ông Aly (R) thức dậy sớm đi đến masjid để soly sáng, trên đường đi ông Aly ® vừa đi vừa kêu gọi người dân ‘As Sola, As Sola’, thì thình lình ông Muljam (La'ana hul loh, Allah nguyền rủa ông ta) nhào đến và chém một nhát thật mạnh vào đầu ông Aly (R). Chỉ một nhát táng mạng đó đã chém sâu vào đầu của ông Aly, máu chảy dài đến râu của ông, như hadith của Ahmad và Al Hakim đã thuật lại lời của Rosul (saw) với ý nghĩa: «Ngươi (Aly) sẽ bị những người tồi bại chém đến máu chảy ướt cả hàm râu…». Nhưng mãi đến đêm Chủ nhật thì ông Aly ® mới qua đời, hưởng thọ 63 tuổi. Hai người con trai của ông là : Ông Al Hassan và ông Al Hussien cùng ông Abdulloh ibnu Jafar (R) làm vệ sinh tắm liệm thân xác của ông, sau đó soly jannazah và chôn cất ông tại gần masjid Sihir.
Thế là ông Aly ® đã đoàn tụ với Rosul Muhammad (saw) và những bạn hữu của ông trong thế giới « Al Barak » để chờ ngày vào thiên đàng của Allah, cầu xin với Allah ban hồng phúc và thiên đàng vĩnh cửu cho ông và cho những người Muslim đã tin theo Rosul (saw) và chết trong Islam.
Do Abu Harith phỏng dịch theo kitab Al Ilmu wal Ulama của shiekh Abubakar Al Jarayri, trang 167-182.
